دیابت: علل، انواع، تشخیص و راه‌های پیشگیری و مدیریت
دیابت بیماری است که حدود ۴۲۲ میلیون نفر در سراسر جهان را به خود درگیر کرده است. این آماری است که از سوی سازمان بهداشت جهانی اعلام شده است. همچنین، براساس اطلاعات این سازمان، سالانه ۱.۵ میلیون نفر به دلیل ابتلا به قند خون بالا جان خود را از دست می‌دهند. آمار ابتلا به این بیماری به طور شگفت‌انگیزی در حال افزایش است.
بیماری دیابت چیست؟
دیابت یا مرض قند نوعی بیماری متابولیک (سوخت‌وساز مواد غذایی) مزمن است. ماجرا از آنجا آغاز می‌شود که هورمونی به نام انسولین عملکرد خود را از دست می‌دهد. این هورمون توسط غده پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح می‌شود. وظیفه اصلی آن این است که گلوکز را به سمت سلول‌های بدن هدایت کند. زمانی که انسولین در انجام وظیفه خود ناتوان است، گلوکز به جای ورود به سلول، در خون انباشته می‌شود و به این ترتیب سطح آن در بدن بالا می‌رود.
دلایل اصلی نقص عملکرد انسولین
- اختلالات خودایمنی: در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به سلول‌های تولیدکننده انسولین حمله می‌کند.
- مقاومت به انسولین: در دیابت نوع ۲، سلول‌های بدن پاسخ مناسبی به انسولین نمی‌دهند.
- تغییرات هورمونی: در دیابت بارداری، هورمون‌های جفت می‌توانند عملکرد انسولین را مختل کنند.
انواع دیابت
۱. دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ که به دیابت نوجوانان یا دیابت وابسته به انسولین نیز معروف است، نوعی اختلال خودایمنی شناخته می‌شود. در این وضعیت، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و توانایی بدن در تولید انسولین را از بین می‌برد. بنابراین، انسولینی در بدن وجود ندارد که قند را به سمت سلول‌ها هدایت کند. این نوع دیابت معمولاً مادرزادی بوده و بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود.
۲. دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ شایع‌ترین نوع دیابت است و ارتباط مستقیم با سبک زندگی و رژیم غذایی دارد. اگر فردی:
- فعالیت بدنی کمی دارد،
- مصرف بالایی از شیرینی و نوشیدنی‌های صنعتی دارد،
- اضافه وزن دارد یا چاق است،
- یا سیگار مصرف می‌کند،
خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در او بیشتر است. این بیماری بیشتر بزرگسالان را درگیر می‌کند، اما شیوع آن در کودکان و نوجوانان نیز در حال افزایش است.
۳. دیابت بارداری
دیابت بارداری معمولاً در ماه‌های آخر بارداری اتفاق می‌افتد. این نوع دیابت بیشتر به دلیل تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود. هورمون‌هایی که توسط جفت تولید می‌شوند، می‌توانند بر عملکرد انسولین تاثیر بگذارند و آن را مختل کنند. تشخیص و مدیریت به موقع این نوع دیابت برای جلوگیری از عوارض احتمالی ضروری است.
۴. پیش‌دیابت
پیش‌دیابت حالتی است که در آن سطح گلوکز در بدن بالاتر از حد طبیعی است، اما هنوز به مرحله دیابت نرسیده است. تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی در این مرحله می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
۵. دیابت بی‌مزه
دیابت بی‌مزه نوعی بیماری نادر است که به دلیل اختلال در غدد درون‌ریز ایجاد می‌شود. این بیماری با تشنگی زیاد و تولید بیش از حد ادرار رقیق همراه است. علت اصلی این اختلال، کمبود هورمون وازوپرسین یا عدم توانایی بدن در استفاده از آن است.
روش‌های تشخیص دیابت
۱. آزمایش قند ناشتا
این آزمایش سطح گلوکز خون را پس از حداقل ۸ ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌کند. سطح بالاتر از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر معمولاً نشان‌دهنده دیابت است.
۲. آزمایش قند دو ساعت پس از صرف غذا
در این آزمایش، سطح قند خون دو ساعت پس از مصرف یک وعده غذایی یا محلول گلوکز بررسی می‌شود.
۳. آزمایش هموگلوبین A1C
این آزمایش میانگین سطح گلوکز خون را در سه ماه گذشته نشان می‌دهد. مقدار بالاتر از ۶.۵ درصد، دیابت را تایید می‌کند.
عوارض دیابت
عوارض کوتاه‌مدت
- هیپوگلیسمی (افت قند خون): ممکن است در اثر مصرف بیش از حد انسولین یا کاهش مصرف کربوهیدرات رخ دهد.
- کتواسیدوز دیابتی: تجمع مواد اسیدی در خون که می‌تواند خطرناک باشد.
عوارض بلندمدت
- بیماری‌های قلبی و عروقی: افزایش خطر سکته قلبی و مغزی.
- آسیب‌های کلیوی: نارسایی کلیه به دلیل افزایش فشار خون و قند خون بالا.
- آسیب‌های چشمی: رتینوپاتی دیابتی که می‌تواند به کوری منجر شود.
- زخم‌ها و عفونت‌های پوستی: بهبود کند زخم‌ها به دلیل اختلال در جریان خون و عملکرد سیستم ایمنی.
راه‌های پیشگیری و مدیریت دیابت
- تغذیه سالم: مصرف متعادل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها.
- فعالیت بدنی: حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش در هفته.
- کنترل وزن: کاهش وزن اضافی به کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کند.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن خطر عوارض دیابت را افزایش می‌دهد.
- پیگیری منظم پزشکی: انجام آزمایش‌های دوره‌ای و مشاوره با پزشک.
نتیجه‌گیری
دیابت بیماری‌ای است که مدیریت و پیشگیری از آن نیازمند همکاری همه‌جانبه از سوی فرد، خانواده و سیستم بهداشتی است. با تغییر سبک زندگی و رعایت نکات بهداشتی، می‌توان خطر ابتلا و عوارض این بیماری را کاهش داد.
